Speeldoosje uit allereerste radiojingle vanaf 1 mei in Museum Speelklok

In 1919 maakt Hanso Idzerda de eerste Nederlandse radio-uitzending. Hij begint die uitzending met het geluid van een speeldoosje: de allereerste radiojingle. Dit bijzondere speeldoosje is vanaf woensdag 1 mei zien in Museum Speelklok. Op 1 mei is het verhaal van Idzerda en het speeldoosje ook te zien in Jekels Jacht, het tv-programma van Diederik Jekel over baanbrekende Nederlandse wetenschappers, op NPO 2. Opnames vonden onder meer plaats in Museum Speelklok.

De eerste radioverbindingen

Aan het eind van de 19e eeuw zorgen telegrafie en telefonie voor communicatie op afstand, maar alleen met behulp van een netwerk van kabels. In 1896 slaagt de Italiaanse natuurkundige Guglielmo Marconi er in om signalen draadloos te versturen. Naast regeringen en legers, gaan amateurs ook al snel aan de slag met deze radioverbindingen. Het blijkt niet ingewikkeld om een ontvangstdoosje te knutselen, waarmee telegrafiesignalen ontvangen kunnen worden. In 1906 lukt het de Amerikaan Reginald Fessenden om ook stem en muziek uit te zenden. Hij is verantwoordelijk voor de eerste radio-uitzending ter wereld, op kerstavond houdt hij een toespraak en speelt een stuk op zijn viool.  

Eerste radio-uitzending van Nederland 

In 1907 studeert Hanso Idzerda (1885-1944) in Bingen (Duitsland) en komt daar in aanraking met radiotelegrafie. In 1913 begint hij zijn eigen telegrafiebedrijf, waarmee hij onder anderen voor defensie apparaten bouwt. Ook als amateur is hij actief, maar in het begin van de 20e eeuw is het voor amateurs nog verboden om telegrafiesignalen te beluisteren. In 1916 krijgt Idzerda zelfs een maand voorwaardelijke gevangenisstraf opgelegd voor het overtreden van dit verbod. Eind 1917 wordt dit luisterverbod opgeheven.  

In 1919 presenteert Idzerda in de Jaarbeurs Utrecht als eerste Nederlander een radiotelefoniestation, waarmee dus stem en muziek kunnen worden uitgezonden. Op 6 november zendt hij het eerste Nederlandse radio-programma uit. Hiervoor plaatst hij op 5 november een advertentie in de krant. Het programma duurt van 20:00 tot 23:00 en bestaat uit muziekstukken die worden afgespeeld vanaf een grammofoonplaat. Om zijn programma te beginnen maakt Idzerda gebruik van een speeldoosje!  

De eerste jingle van de wereld

Idzerda begint op 6 november 1919 zijn radio-uitzending met een kort melodietje op een speeldoos. De melodie komt uit een operette van Leo Fall, die Dollarprinzessin. En dat doet hij voortaan altijd. Zo kun je hem wel eerste persoon ter wereld noemen die gebruik maakt van een radiojingle: een kort stukje muziek dat een herkenbaar startpunt van een programma is. Pas later wordt dat gangbaar en krijgt de jingle ook echt zijn naam. 

Er zijn helaas geen opnames van de eerste radio-uitzending maar het speeldoosje is wél bewaard gebleven en is dus de komende maanden te zien in Museum Speelklok. En omdat dat nog steeds live het melodietje speelt, kunnen we nu, meer dan honderd jaar later, precies horen hoe de allereerste radiojingle ooit geklonken heeft.  

Bronnen:  

• Advertentie voor de eerste Nederlandse radio-uitzending, Nieuwe Rotterdamsche Courant, 6 november 1919. 
• Hanso Idzerda. 100 jaar radio-omroep, Gidi Verheijen, 2019. 
• Hoe de eerste radiojingle ter wereld na 100 jaar weer te beluisteren is, Marieke de Ruijter, EenVandaag, 04-11-2019

First radio broadcast in the Netherlands 

At the end of the 19th century, telegraphy and telephony provided communication at a distance, but only with the help of a network of cables. In 1896, the Italian physicist Guglielmo Marconi succeeded in sending signals wirelessly. In addition to governments and armies, amateurs also quickly started working with these radio connections. It turned out not to be complicated to make a receiving box with which telegraph signals can be received. In 1906, the American Reginald Fessenden also succeeded in broadcasting voice and music. He was responsible for the world’s first radio broadcast, on Christmas Eve 1906 he gives a speech and plays a piece on his violin. 

In 1907, Hanso Idzerda (1885-1944) studied in Bingen (Germany) and came into contact with radio telegraphy. In 1913 he started his own telegraphy company, with which he built devices for defense, among others. He was also active as an amateur, but at the beginning of the 20th century it was still forbidden for amateurs to listen to telegraph signals. In 1916, Idzerda was even given a one-month suspended prison sentence for violating this ban. This listening ban was lifted at the end of 1917. 

In 1919, Idzerda was the first Dutch person to present a radio telephone station at the Jaarbeurs Utrecht, with which voice and music could be broadcast. On November 6 1919 he would broadcast the first Dutch radio broadcast. He placed an advertisement for this in the newspaper on November 5. 

The program lasted from 8:00 PM to 11:00 PM and consisted of pieces of music played from a gramophone record. But to start his program, Idzerda used a music box! 

The world’s first jingle? 

Idzerda started his radio broadcast on November 6, 1919 with a short melody on a music box. The melody came from an operetta by Leo Fall: die Dollarprinzessin. And he continued playing it from then on. You could call him the first person in the world to use a radio jingle: a short piece of music that is a recognisable starting point for a program. Only later does this become common and does the jingle actually get its name. 

Unfortunately, there are no recordings of the first radio broadcast, but the music box has been preserved and can be seen in our museum in the upcoming months. And because he still plays the melody live, we can now, more than a hundred years later, hear exactly what the very first radio jingle ever sounded like.